BÜLENT ECEVİT VE ADAM OLMAK ŞİİRİ

06/11/2024

Last Updated on 06/11/2024 by ahmet can ayışık

Türkçeye Bülent Ecevit tarafından “Adam Olmak” ismiyle çevrilmiş “If (Eğer)” 1895 yılında Nobel Ödüllü Britanyalı şair Rudyard Kipling tarafından yazılmış bir şiirdir.

Kipling ve Ecevit’in çevirisi hakkında kısa bilgi vermeden önce, Ecevit’in kendi sesinden Adam Olmak şiirinin videosunu verelim.

İlk olarak 1910 yılında Kipling’in kısa hikâyeleri ve şiirlerinden oluşan kitabı “Rewards and Fairies”in “Brother Square Toes” bölümünde yayınlanmıştır. William Ernest Henley’in Invictus’u gibi Victoria devri stoacılığının unutulmaz bir anılması ve Büyük Britanya için geleneksel bir erdem olarak kabul edilen “zorluklar ve üzücü durumlar karşısında duygularını göstermemeyi” konu edinen bir eser olarak bilinir. Şiir İngiliz Edebiyatı’ndaki konumunu ondan esinlenen parodilerin sayısı ve halen Britanyalılar arasındaki geniş popüleritesi ile korumaktadır. Sık sık Britanya’da en sevilen şiirlerin seçildiği oylamalarda “en çok sevilen şiir” seçilmektedir.

BÜLENT ECEVİT ÇEVİRİSİ HAKKINDA

Türkiye Cumhuriyet’inde dört kez başbakanlık, sekiz yıl Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanlığı, yaklaşık on altı yıl Demokratik Sol Parti Genel Başkanlığı ve uzun yıllar milletvekilliği yapmış olan gazeteci, yazar, şair, siyasetçi ve devlet adamı Bülent Ecevit (1925-2006) aynı zamanda bir çevirmendir. Siyaset tarihimize “ortanın solu” kavramını kazandırmış olan Ecevit, bu dünya görüşünü yansıtan birçok siyasi eserin yanı sıra yazdığı dört şiir kitabıyla da kültürel hayatımızda yer almaktadır. Robert Koleji’nde öğrendiği İngilizcesi ile üniversite yıllarının bilgi ve kültür birikiminden önce Basın Yayın Genel Müdürlüğü’nde çevirmen, sonra Londra Elçiliği Basın Ataşeliği’nde kâtip olarak yararlanan Ecevit, sonraları gazetecilik mesleğine geçip siyasetin çalkantılı yıllarına adım atar. Siyaset adamı, bu inişli çıkışlı yolda sık sık sığındığı edebiyat, şiir çalışmaları sırasında dünya edebiyatından şiir çevirileri de yapar. Örneğin, Hintli şair Tagor’dan, Çin bilgesi Lao Tsu’dan ve Dylon Thomas, T.S. Eliot, Rudyard Kipling gibi Anglosakson şairlerden yaptığı şiir çevirilerini “Şiirler: Şiir Çevirileri, Yazın ve Sanat Yazıları” başlıklı eserinde yayımlar. Bu eserinde bir çevirisi vardır ki, kendi ismiyle adeta özdeşleşmiştir: “Adam Olmak” (1976: 106-107).

Ecevit, Kipling’in “If-” başlıklı ünlü şiirini 1976 yılında kültürümüze aktarır ve “Adam Olmak” şiiri siyaset tarihimizin en özel dönemlerinden birinde yayımlanır. 1972 yılında yapılan bir kurultay sonucu, partisinin 33 yıldır genel başkanlığını yapmış olan İsmet İnönü’den Cumhuriyet Halk Partisi’nin genel başkanlığı görevini devralan yeni lider Ecevit, 1973 yılında “Karaoğlan” lakabıyla girdiği seçimlerden partisini birinci olarak çıkarır; 1974 yılında, “siyasete başladıktan tam 20 yıl sonra” kurulan koalisyon hükümetinin başbakanı olur. Kıbrıs Adası’nda barışı tehdit eden bir darbe girişiminden sonra, Türkiye’nin adadaki garantörlüğünden doğan hakkı sebebiyle Başbakan Ecevit’in emriyle gerçekleştirilen ve başarıyla sonuçlanan Kıbrıs Barış Harekâtı, Karaoğlan’ın popülerliğini arttırarak ona bir unvan daha getirir: “Kıbrıs Fatihi”. Ali Topuzoğlu (1975) bir eserinde Ecevit portresini bütünüyle ortaya koyar: “Halk Adamı Ecevit”. Artık siyaset meydanlarının en beğenilen kişisi haline gelmiş olan Ecevit, 3 Haziran 1977’de, kimseyi çağırmadığı halde, yüz binlerle birlikte siyaset tarihimizin en kalabalık, en büyük mitinglerinden birini yapar; Taksim’i ve civar semtleri dolduran insanlar “Halkçı Ecevit” sloganıyla İstanbul’u ayağa kaldırırlar. Ecevit, toplumun bütün kesimlerinden destek gördüğü; iş, aş bekleyen, emeklerinin karşılığını daha iyi alabilmeyi ümit eden işçi, çiftçi ve memurun dağa taşa “Umudumuz Ecevit” diye yazdığı o dönemde girdiği 1977 seçimlerinde oyların %41’ini alarak siyaset tarihimizin en yüksek sol oylarını toplar ve partisi seçimlerden yine birinci çıkar. Ecevit’in 1968 yılında yazdığı “Bu Düzen Değişmelidir” başlıklı kitabı da 1973, 1974 ve 1975 yıllarında üç kez daha basılarak “Halkçı Karaoğlan”ın siyaset arenasındaki bu yükselişine eşlik eder. Öyle görünüyor ki, şiir ve şiir çevirilerini yayımladığı, içi insancıl, barışçıl bir sevgi temasıyla yüklü Şiirler: Şiir Çevirileri, Yazın ve Sanat Yazıları başlıklı kitabının aynı döneme denk düşmesi, bu sosyo-kültürel ortamın yarattığı sinerjinin bir sonucudur.

Ecevit, Adam Olmak adı ile If şiirinin çevirisini yaparken, birebir orijinal metne sadık kalmaz. Bu nedenle, sitemizde yayınlarken orijinali ve Türkçesini birlikte gösterdik. Ecevit’in çeviri şiirinin ilk başta göze çarpan niteliği, çevirmenin biçimsel; daha doğrusu, kendi özgürlükçü, halkçı bakış açısını yansıttığı için “biçemsel” diyebileceğimiz tercihleri. Çevirmen hep (mütevazı) küçük harfleri kullanıyor ve noktalama işaretlerinden yararlanmıyor; önlü arkalı dizelerin sırasını değiştiriyor; şiir boyunca belirli bir kafiye düzeni takip etmeyen ve kısalı uzunlu dizeleriyle belirli bir hece ölçüsüne başvurmayan serbest nazım modelini tercih ediyor. Halk dilini, hatta “bekleyebilirsen” yerine “bekliyebilirsen” sözcüğünde görüldüğü gibi halk ağzını kullanırken, sık sık devrik cümle yapısına başvuruyor. Ayrıca, her kıtanın kendi içinde, diğer kıtalardan farklı bir kafiye düzeni oluşturmaya çalıştığını da hemen belirtmek gerekir. Kaynak metinde olduğu gibi, sekizer dizeden oluşan dört kıtalı bir şiir olan çeviri metnin içeriğine baktığımızda ise, şiirin konuşmacısı olan babanın oğluna durum betimlemeleri yoluyla verdiği öğütlerini, kültürümüze ve onun bir parçası olan şiir geleneğimize uygun olarak, nispeten daha kısa bir biçimde, örneğin “ve” “veya” gibi bağlaçları kullanmadan, doğrudan, lafı uzatmadan verdiğini, kültürümüze ve günlük konuşma dilimize (halk diline) özgü sözcük ve deyişleri tercih ettiğini görüyoruz

Sonuç olarak, İngiliz şair Kipling’in 20. yüzyılın başında, 1910’da kendi toplumunun yaşantıları ve hâkim düşüncelerinin etkisi altında, sadece kendi toplumunu ve kültürünü düşünerek yazdığı “If-” şiirini, Ecevit 66 yıl aradan sonra “Adam Olmak” başlığıyla kendi toplumu için kendi kültürüne aktarırken, o günün Türkiyesi kültürünün koşulları, kısıtlamaları içinde ve bu kültürün önemli bir parçası olarak kendi dünya görüşünün de etkisi altında kararlar alarak, kuvvetli ve zayıf yönleriyle “işlevsel yeterlilik” gösteren “özgür” bir şiir çevirisi, bir “üst-şiir” üretmiş diyebiliriz.

Böylece, hem özel yaşantısı hem de sanatıyla zamanının “yılmaz bir şövalyesi” gibi yaşamış olan yazar ve şair Kipling’in demokrasiye, insanlığa değil, belli bir grubun yani milletinin üstünlüğüne inanan, yayılmacı ilerleme ülküsü etkisinde yazdığı bir babadan oğluna öğütler manzumesi, bu “üst-şiir”in özellikle en can alıcı son kıtasında, Türkiye Cumhuriyeti’nin “Halkçı Karaoğlan” Ecevit dönemine hâkim, mütevazı, sıradan insan yaşamının önemine inanan, halkı için iyi bir insan olarak yaşamayı amaçlayan demokratik bir ülkünün sesine dönüşüyor adeta. Kendi kültüründe “İmparatorluk Şairi” olarak anılmasına rağmen, devletin resmi unvanlarını kabul etmemiş bir “Halk Şairi” (People’s Laurette) 1 olan yazar Kipling’in bu “halkçı” yönü, çeviri vasıtasıyla, on yıllar sonra oldukça farklı bir kültürdeki bir diğer yazar ve şair olan Ecevit’in “halkçı” kimliğiyle buluşuyor gibi görünüyor. Bu sayede çevirmen Ecevit, “yeniden yazan”, “Türkçe Söyleyen” Can Yücel’in özgün ve özgür çeviri anlayışına benzer bir biçimde, Lawrence Venuti’nin “yerlileştirici” çeviri tanımına uygun olarak, sanki Kipling’in duygu ve düşüncelerine kolay bir erişim sağlıyormuş havası yaratan bir “şeffaflık” yanılsaması yaratıyor. “Peki, biz hangisini işitiyoruz Ecevit’in bu ünlü çevirisini okuyunca? Şiirde sesini duyduğumuz konuşmacı “ yılmaz bir şövalye mi, yoksa halkçı Karaoğlan mı?” diye haklı olarak sorduğunuzu duyar gibi oluyorum. İkisini de işitiyoruz bence; “Adam Olmak” şiirindeki anlamların iki “kurucu” ortağını birden duyuyoruz çeviride, birincinin üstü biraz “örtük” olsa da…

Ruhun şad olsun Bülent Ecevit.

İndirmek isteyenler için “Adam Olmak ve orijinal “ If” şiirinin PDF’si aşağıda…

KAYNAKÇA:

https://tr.wikipedia.org/wiki/Adam_Olmak
Dr. Öğretim Üyesi Özgür ÇAVUŞOĞLU, BİR ÇEVİRİ ELEŞTİRİSİ: ECEVİT’İN “ADAM OLMAK” BAŞLIKLI ŞİİR ÇEVİRİSİ, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Nisan 2020, Çeviribilim Özel Sayısı.